Anayasa nedir? Anayasa toplumsal sözleşmelerin yasalaştırıldığı resmi kurallar bütünüdür. Bu bütünde, yönetimin anayasadaki kurallar çerçevesinde devlete devredildiği resmileştirilir. Anayasa, tüm kural ve kararların üst kademesidir. Alınacak hiçbir karar ya da koyulacak hiçbir yeni kural anayasaya aykırı olamaz. Anayasa ile devletin kuralları belirlenir ve işleyişine yön verilir. Toplumsal kararların bütünü olan anayasa bir çeşit sözleşme niteliğindedir. Bu sözleşme çerçevesinde hem resmi makamlardaki işleyiş hem de gündelik hayatın ilerleyişi kanunlara bağlı olarak ilerler.
Anayasa ile devlet yönetim biçimi belirlenir. Bu belirlilik çerçevesinde kurallar oluşturulur ve kamunun yasalara uygun işleyişi sağlanır. Gündelik hayatta da hiçbir davranış anayasaya aykırı olamaz. Bu yönüyle anayasa yalnızca resmi idareleri değil toplumu da düzenleyen bir sözleşmedir.
Anayasa ile vatandaşlar yönetim hakkını kendi seçtikleri yöneticilere devreder. Bu devir kalıcı ve sürekli olmamakla birlikte denetime de tabiidir. Anayasa kapsamında alınan kararlar ile herhangi bir uygunsuz durumda bu haklar ilgili yöneticiden alınır. Ayrıca vatandaşların yönetim hakkını vereceği kişileri seçme özgürlüğü de anayasalarla korunmaktadır. Anayasa ile vatandaşın yalnızca seçim değil tüm hak ve özgürlükleri de güvence altına alınmaktadır. Bu yönüyle anayasanın belirleyici olduğu kadar koruyucu yönünün de olduğu söylenebilir.
Anayasa Türleri Nelerdir?
Anayasa nedir? sorusunun bir diğer sorusu da anayasa türleri nelerdir? karşımızda çıkıyor. Temelinde birbirine zıt ikişer, toplamda dört başlığa ayrılır. Bunlar yumuşak-katı ve yazılı-yazısız anayasalardır.
Yumuşak Anayasa
Genel olarak yazısız olan ve normal kanunlara riayet ederek aynı yöntem ve kurumlarca değiştirilebilen anayasalar yumuşak anayasa kategorisine girer. Ancak yazılı olmasına rağmen yumuşak olan anayasalar da vardır. Yumuşak anayasa, iki biçimde olabilir. Bunlardan ilki, anayasanın kanunlar gibi değiştirilebildiği esnek yapıda anayasalardır. Diğeri ise anayasanın değiştirilme hükmünün bulunmadığı yasalardır. Yumuşak anayasalarda anayasanın üstünlüğünden çok kanunlar ile değişebilir oluşu ön plandadır.
Katı Anayasa
Yumuşak anayasaların aksine değiştirilmesi zor ve farklı oluşumlara bağlı olan yasalar katı anayasa olarak adlandırılır. Yazısız anayasalar genel olarak yumuşak, yazılı anayasalar ise genel olarak katıdır. Bir kanun değişikliği gibi olmayan yazılı anayasa değişiklikleri ortada bir katı anayasa olduğunu gösterir. Ayrıca çoğunluk esası, referandum gibi kural biçimleri de bir anayasanın katı olduğunu gösterir.
Yazısız Anayasa
Geleneksel olan ve geçmişi uzun yıllara dayanan yazısız anayasa denilince akla ilk olarak İngiltere örneği gelir. Yazısız anayasa ile toplumun süregelen alışkanlıkları kanun kabul edilir ve uygulanmaya devam edilir. Belgelendirilmiş yazılı anayasanın olmamasına karşın toplumda bu kanunlara uyulmaya devam edilir ve devlet düzeni de uzun yıllardan bu yana devam eden biçimde ilerler.
Yazılı Anayasa
Bir devletin, bir topluluğun kabul ettiği kurallar bütününün kanunlaştırılarak yazılı belge haline getirilmesi ile yazılı anayasa oluşur. Yazılı anayasa günümüzde en sık rastladığımız anayasa türüdür. Yazılı anayasaların belgelendirilmesinin tek parça olması gerekmez. Farklı disiplinlerin farklı yasalarda bir araya getirilmesi ile de yazılı anayasa bütünlüğü oluşturulabilir.
Kurucu İktidar ve Kurulan İktidar
Anayasa hukuku iki tip iktidardan söz eder. Bu iktidarlar kurucu ve kurulan iktidarlardır. Farklı özellikler taşıyan bu iki iktidar tipinin farklı hareket ve görevleri de vardır.
Kurucu İktidar: Anayasanın, hukukun, kanunların ötesinde ortaya çıkan iktidara kurucu iktidar denir. Bu ötelik hep var olan bir kanunsuzluk ya da bir süredir olan bir boşluk olabilir. Eğer hukuki bir durum en başından beri söz konusu değilse kurucu iktidar hiçbir kanuna tabii değildir. Bu tarz en başından beri hukuksal olmayan alanlarda çıkan iktidarlar genellikle ilk devletleri, ilk teşkilat yapılandırmalarını oluşturur. Aslında süregelen ancak bir süredir var olmayan hukuksal sistem de darbeleri, devrimleri ifade eder. Kurucu iktidarlar bu tip süreçlerin ardından da ortaya çıkabilir.
Kurulan İktidar: Anayasa ve kanunlar bütününe bağlı olarak meydana gelen iktidar da kurulan iktidar olarak adlandırılır. Bu iktidarlar kanunlarda belirtilen şekillerde, örneğin halk oylaması ile meydana gelir. Bu iktidarlar hali hazırda var olan hukuk kurallarına tabiidir ve anayasaya uygun hareket etmek zorundadır.
Bir ülkenin işleyişinin yanı sıra refahının sağlanması için de kurallar bütünü olan anayasalara ihtiyaç duyulur. Bir suçun cezası anayasalar ile belirlenir ve caydırıcılık anayasa ile mümkün olur. Kısacası anayasa nedir? gerekli midir? sorusuna; Anayasa bulunduğu topluluğa göre farklı biçimlerde oluşsa da nizami bir yapı için şüphesiz gerekliliktir.
