Vergi hukuku devlet ve vatandaş ilişkisindeki vatandaş sorumluluğunda olan vergiyi konu edinen hukuk birimidir. Vergi hukukunda konu vergidir. Vatandaş, vergilerden sorumlu olan taraftır. Vatandaşın vergi sorumluluğu vatandaşlık yükümlülüklerinin en temellerinden biridir. Vergi, vatandaşın devlet tarafından aldığı hizmetler adına ödediği bedel anlamına gelir. Bu hizmet bedeli de vergi hukukunun ana konusunu oluşturur. Vatandaşın devletten aldığı hizmetlerin karşılığı olarak vergi vermesi tercihe bağlı değil zorunlu bir gerekliliktir. Vergi konusundaki usulsüzlükler ve bunların yaptırımları da vergi hukuku kapsamında ele alınır. Vergi ödememek, vergi kaçırmak suç teşkil eden eylemlerdir. Bu eylemlerin tanımı, sonuç ve yaptırımları da vergi hukuku konuları arasındadır.
Vergi hukuku ile devletin alacaklı konumunda bulunduğu vergi durumunda devlet hakları gözetilir. Bu hak gözetimi ile birlikte bireyin yükümlülükleri de denetlenir. Ancak vergi hukuku yalnızca devletin hizmet karşılığı alması gereken vergi hakkını ve vatandaş yükümlülüklerini konu edinmez. Vergi hukuku ile hem devletin hem de bireyin hakları korunur. Birey, vergisini verdiği hizmet konusunda hak sahibi konumundadır. Vergi hukuku ile bireyin vergi karşılığındaki hakları da denetime ve korunmaya tabiidir. Bunun yanı sıra ödenmeyen vergilerden dolayı oluşan vergi borcu hakkında devlet yaptırımları da vergi hukuku konuları kapsamına girer. Vergi kapsamındaki tüm süreçler de vergi hukuku kapsamında olup bu süreçte meydana gelebilecek aksaklıklar da vergi hukukuna bağlı kalınarak çözülür.
Vergi Hukukunun Kaynakları
Vergi hukuku bazı kaynaklara dayanır. Vergi hukuku kaynakları bağlayıcı ve yardımcı olmak üzere iki adettir. Bu kaynaklara farklı isimlerde de rastlamak mümkündür.
Bağlayıcı Kaynaklar: Vergi hukuku asli kaynaklar olarak da bilinen bağlayıcı kaynaklar ile temeli oluşturur. Vergi hukukunun asli yani bağlayıcı kaynakları arasında Anayasa’nın yanı sıra Anayasa Mahkemesi Kararları, Bakanlar Kurulu Kararları ve İçtihadı Birleştirme Kararları bulunmaktadır. İçtihadı kararlar belirli konulardaki görüş ayrılıklarının hukukun temel güvenilir kaynak oluşunu sarsmaması adına alınır. Bu kararlar benzer konularda bağlayıcı hükmünde olan kararlardır. Vergi hukukunun bağlayıcı kaynaklarının diğerleri ise Düzenleyici Genel Tebliğler, Kanun Hükmünde Kararname yani KHK’lar, Tüzükler, Uluslararası Vergi Anlaşmaları ve Yönetmeliklerdir. Yönetmelikler bakanlıklar tarafından çıkarılan hukuk kural bütünleridir.
Yardımcı Kaynaklar: Vergi hukukunun yardımcı kaynaklar olarak adlandırılan diğer destek kolları aynı zamanda tali kaynaklar olarak da bilinir. Bu kaynaklar, mevcutta bulunan düzenlemeleri açıklar nitelikte kaynaklardır. Bu kaynaklar temel amacında bulunan Açıklayıcı Genel Tebliğler, Bilimsel Öğreti yani Doktrinler, Genelgeler, Muktezalar, toplumun kabul ettiği ve süregelen Örfler, Adetler, Yargı Kararları olarak sıralanabilir. Bunlar vergi hukukuna ve temelindeki ana kaynaklara yardımcı ek kaynaklardır. Yardımcı yani tali kaynaklar vergi hukukuna yeni bir hüküm getirmek için değil var olan hükümleri açıklamak ve yorumlamak için vardır. Yardımcı kaynaklar ile vergi hukukunun işleyişi daha pratik ve kolay olmaktadır.
Vergi Hukuku Konusunda Bilinmesi Gerekenler
Vergi hukuku ile ilişiği olan kimselerin temel manada vergi hukukuna hakim olmaları gerekir. Ayrıca vergi hukukun temel öğeleri tüm vatandaşlar tarafından da bilinmelidir.
Vergi Yükümlülüğü: Vergi yükümlülüğü vatandaşın devlete karşı hizmet sonucu doğan yükümlülüğüdür. Vergi hukuku bu kapsamda vatandaşın sorumluluğunu denetlerken yine vatandaşın hakkını gözetmek suretiyle devletin hizmetini de denetler. Vergi yükümlülüğü bulunana vatandaşın vergi ödemek dışındaki sorumlulukları da vardır. Bunların takibinde de vergi hukuku devreye girer. Bu yönüyle vergi hukukunun yalnızca maddi vergi yükümlülüklerini değil şekli yükümlülükleri de barındırdığını söylemek mümkündür.
Ehliyet ve Temsil: Vergi hukukunda irade varlığı ödeme gücü ile oluşur. Bu da vergi hukukuna göre vergi ödeme sorumluluğunun doğması için kanuni ehliyetin şart olmadığını gösterir. Vergi ödenmesi gereken hizmet ile ilişki vergi yükümlülüğünde esaslardan biridir.
Vergilendirme Süreci: Yasal olarak vergi borcu oluşmasının bazı koşulları vardır. Kanuni olarak bir vergi yasası hükmü söz konusu ise vergi borcunun ortaya çıkmasında ön koşul sağlanmış olur. Vergi ilişkisinin somut olarak başlaması için vergi gerektirecek olayın da meydana gelmesi gerekir.
Vergi Sorumluluğunun Hukuki Niteliği: Sözleşme yolu ile sorumluluk oluşturmak yasal olarak genel niteliği ile kabul edilemez. Aynı şekilde sözleşme yolu ile sorumluluktan sıyrılmak da yasalara göre temelinde mümkün değildir. Sorumluluk da vergi gerektiren eylemin meydana gelmesi ile oluşur.
